بدون شک یکی از تجربه‌های دردناک و مشترک میان آدم ها را می توان رجوع آن ها به دندانپزشک دانست. با این وجود، تصور دنیایی بدون این پزشکان هم ممکن نیست و تصویری جز درد و عذاب جانکاه دندان های پوسیده و یا کم دندانی و بی دندانی و مشکلات هضم دهانی غذا را نشان نمی دهد. امروزه دندان پزشکی جزئی لاینفک از زندگی بشر شده است ولی نباید فراموش کرد که همین دندانپزشکان، فعالیت و اهمیت حضور خود را مدیون مهندسانی هستند که علاوه بر وسایل، تجهیزات و ابزار کار آن ها، مواد دندانی متنوع و مناسبی را برای جایگزینی، پر کردن و درمان دندانی طراحی و ساخت می کنند. در کنار مهندسی، علم مواد دندانی خود یكی از علوم پایه در دندان پزشكی است، چرا که انواع فلزات و آلیاژها، سمان ها، تركیبات گچ و مواد قالب گیری، پلیمرها، كامپوزیت ها، انواع رزین ها، سرامیك و چینی، مواد پر كننده ریشه و غیره در دندانپزشكی استفاده می شوند و شناخت آن ها و آشنایی با خواص فیزیكی، شیمیایی و مكانیكی آن ها بسیار با اهمیت می باشد. البته نباید از خاطر برد که استفاده از مواد دندانی در دهان انسان جز با تكیه بر مطالعات فیزیولوژیكی، بیولوژیكی و آسیب شناسی این مواد امكان پذیر نیست.
در این نوشته سعی داریم تا به معرفی و توضیح مختصری در خصوص برخی مواد مورد استفاده در دندان پزشکی بپردازیم.
فلزات و آلیاژهای فلزی
معمولاً در دندان پزشکی چون حجم فلز مصرفی در کارهای ریختگی مواد دندانی کم است، آلیاژ ریخته شده به سرعت سرد شده و ساختمان کریستالی آلیاژ جامد در بیشتر مواقع به صورت هسته دار (coring) می باشد. coring یا هسته دار شدن هنگامی رخ می دهد که یک سیستم آلیاژی در شرایط غیرتعادلی (سرعت سرد شدن بالا) سرد می شود. تحت این شرایط مرکز قطعه فقیر از عنصر آلیاژی بوده و لایه های بعدی آن غنی از عنصر آلیاژی می باشد. به دلیل عدم توزیع یکنواخت عنصر آلیاژی در داخل قطعه ی آلیاژی منجمد شده، این وضعیت باعث می شود که مقاومت آلیاژ در برابر خوردگی کاهش یابد و حتی ممکن است مقاومت قسمت های مختلف آلیاژ در مقابل خوردگی متفاوت باشد. در این گونه موارد ممکن است بین دو قسمت مختلف ساختمان آلیاژ جریان گالوانیک ایجاد شود. برای از بین بردن ساختمان coring (هسته‌دار) در آلیاژ ریخته شده و تشکیل ساختمان کریستالی یکنواخت بایستی آلیاژ به مقدار کافی حرارت داده شود تا اتم ها در تمام قسمت ها به صورت یکنواخت پخش شوند و اختلاف ترکیب شیمیایی در قسمت های مختلف آن از بین برود.
بعضی از آلیاژهایی که در دندان پزشکی دارای اهمیت خاصی هستند دارای اجزای تشکیل دهنده ای می باشند که در درجه حرارتی نزدیک به درجه انجماد، به هر نسبتی قابل انحلال در یکدیگر هستند، ولی با پایین رفتن درجه حرارت و رسیدن به مرحله انجماد به حالت غیرقابل انحلال در می آیند. آلیاژ فلزات گران بها مانند طلا، پلاتین و پالادیوم به خصوص وقتی که با مس مخلوط شوند، نمونه ای از این گونه آلیاژها می باشند، ولی مهم ترین نمونه این نوع آلیاژها که از نقطه نظر دندان پزشکی اهمیت دارد، آلیاژ طلا و مس است.
مواد قالب گیری
هدف از قالب گیری در دندان پزشکی به دست آوردن وضعیت منفی صحیح و دقیقی است که تمام جزئیات فرم دندان ها و فک ها و مخاط را منعکس سازد. برای این منظور باید از ماده ای نرم و پلاستیکی استفاده نمود که پس از استقرار در محل در مدت زمان کوتاهی سخت گردد. با ریختن قالب به دست آمده از گچ، سیمان، آمالگام یا مس مدلی به دست می آید که از آن قالب گیری شده و به قالب مثبت موسوم است. لازم به ذکر است که وضعیت یا سطح مثبت، سطحی است که اگر از جهت جدا شدن قالب به نمونه نگاه کنیم، قابل رویت باشد یا با جهت دید بیننده موازی باشد. در غیر این صورت سطح یا وضعیت منفی یا درگیر می باشد.
مهم ترین مواد قالب گیری عبارتند از:
- گچ قالب گیری
- ترکیبات ترموپلاستیک
- هیدروکلوئیدها
- مرکاپتان ها
- سیلیکون ها
خواص مناسب برای یک ماده قالب گیری عبارتند از:
الف: خواص بیولوژیک
از آن جایی که ماده قالب گیری در حین قالب گیری با دهان تماس دارد باید عاری از هرگونه اثر سمی یا تحریکی باشد. خطرات ناشی از بلع و تنفس ذرات ماده قالب گیری را هم باید در نظر داشت.
ب: خواص فیزیکی
– دارای پلاستیسیته کافی در حرارت دهان بوده و جزئیات مورفولوژی دندان ها و بافت های دهانی را دقیقاً ثبت نماید.
– زمان صلب شدن بیشتر از ۵ دقیقه نباشد.
– در هنگام سخت شدن دارای انبساط جزئی باشد.
– بعد از بیرون آمدن از دهان تغییر شکل ندهد.
موم و مواد ترموپلاستیک
موم ها از موادی هستند که در دندان پزشکی دارای موارد استعمال زیادی می باشند، به طوری که در تهیه پروتزهای متحرک کامل، پارسیل و پروتزهای ثابت، اینله (نوعی ترمیم دندانی) و روکش بریج دندان نقش اساسی و مهمی دارند. علاوه بر آن انواعی از موم ها حتی در قالب گیری نیز استفاده می شوند.
موم های مورد استفاده در دندان پزشکی از ترکیبات مختلف آلی و معدنی به صورت مواد ترموپلاستیک با وزن مولکولی کم تشکیل شده اند. موم ها مخلوطی از مواد ارگانیک هستند و برحسب نوع و مقدار مورد مصرف، خواص فیزیکی مناسب را ایجاد می کنند و به طور کلی از سه نوع موم اصلی به نام های هیدروکربن، استرهای طبیعی و موم های سنتتیک ساخته می شوند. گروه هیدروکربن به دو دسته کوچک تر به اسامی موم های میکرو کریستالین و پارافین تقسیم می گردد.
مواد پرکننده: بیس، لاینر و آمالگام
ترمیم و جایگزینی بافت تخریب یافته دندان کار بسیار مشکلی می باشد و علت آن بیشتر مربوط به وضعیت اختصاصی محیط دندان و محدودیت هایی است که کار دندانپزشک را مشکل تر می سازد. برای مثال در بسیاری از موارد دسترسی به بعضی از سطوح دندان ها با اشکال مواجه می شود و تامین حفره مناسب برای نگهداری مواد پرکننده بدون آسیب رساندن به بافت ظریف و حساس پالپ دندان مقدور نیست، علاوه بر این، طرح و حجم پرکردگی باید طوری باشد که بتواند در مقابل فشارهای جویدن مقاومت کند.
بیس و لاینر دو رده مواد دندانی هستند که برای کف بندی حفرات دندان مورد استفاده قرار می گیرند. بیس و لاینر بر روی کف حفره دندان قرار می گیرد و سپس مواد ترمیمی مانند آمالگام و کامپوزیت بر روی آن قرار داده می شود.
به طور کلی مواد بیس و لاینر برای حفاظت از پالپ دندان در مقابل تحریکات خارجی مختلف به کار می روند و بایستی دارای خواص ایده آل زیر باشند:
– خاصیت باکتریواستاتیک
– عایق حرارتی به خصوص در زیر پرکردگی های فلزی
– عدم هدایت جریان الکتریسیته مخصوصاً در مورد پرکردگی های فلزی
– جلوگیری از نفوذ مواد حاصل از تخریب مواد پرکننده به داخل کانال های عاجی
– جلوگیری از اثر محرکی مواد پرکننده و کمک به انطباق کامل با آن ها
در ابتدا لاینر، سپس بیس و بر روی تمام دیواره ها و کف وارنیش زده می شود.
آمالگام یکی از قدیمی ترین موادی است که برای ترمیم دندان ها از اوایل قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفته است. هیچ یک از مواد موجود در دندان پزشکی به اندازه آمالگام مورد توجه محققین و دانشمندان این رشته نبوده است. در ده سال اخیر تحولات بزرگی در زمینه بهبود بخشیدن به خواص آمالگام انجام گرفته و آلیاژهای جدید با خواص برتر عرضه شده است.
آمالگام از اختلاط آلیاژ با جیوه پدید می آید. آلیاژ آمالگام از فلزات نقره، قلع، مس و مقدار مختصری فلزات گران قیمت مانند پلاتین، طلا و یا پالادیوم تشکیل شده است. مهم ترین فلزات موجود در آلیاژ امالگام، نقره و قلع می باشد. مقدار قلع در حدود ۲۵ تا ۲۷ درصد و مقدار نقره ۷۰ تا ۷۳ است و این دو فلز به صورت ترکیبی Ag3Sn در آلیاژ موجود می باشد.
از آن جایی که آمالگام برای ترمیم حفراتی که تحت فشارهای بالا هستند به کار می رود، بایستی دارای استحکام فشاری مناسبی باشد. استحکام کششی آمالگام در حدود ۲۰% استحکام فشاری آن است، به همین جهت آمالگام در لبه های نازک مقاومت کافی ندارد.
چینی ها
چینی های مورد استفاده در دندان پزشکی به سه صورت عرضه می شوند. نوع اول برای ساختن دندان های مصنوعی، نوع دوم برای تهیه روکش عاج دندان و نوع سوم همراه با فلز مخصوص برای ساختن تاج دندان به کار می روند. هر سه نوع ماده ذکر شده از نظر ساختمان مواد تشکیل دهنده، خواص شیمیایی و روش کاربرد مشابه یکدیگر می باشند.
به طور کلی کاربرد چینی در دندان پزشکی بر اساس اختلاط پودر سرامیک با آب و ایجاد خمیری که با آن می توان فرم دلخواه را ایجاد کرد، بنا شده است.
پلیمرهای مورد استفاده در ساخت پروتزهای دندانی
از جمله پلیمرهای پرکاربرد در این حوزه، می توان مواد زیر را نام برد:
- رزین های وینیل
این نوع رزین مانند اغلب پلیمرهای صنعتی از اتیلن مشتق می شود. دو نوع آن که بیشتر مصرف می شود عبارتند از کلرو وینیل و استات وینیل که در اثر پلیمریزاسیون تشکیل پلی استات وینیل و پلیکلرو وینیل می دهند.
- پلی استایرن
این رزین از اتصال رادیکال بنزن به گروه وینیل ساخته می شود و پس از پلیمریزاسیون به پلی وینیل بنزن تبدیل می گردد. این رزین ها شفاف و ترموپلاستیک هستند و در مقابل نور و مواد شیمیایی با ثبات می باشند. بعضی از انواع آن برای ساختن پروتز به صورت تزریقی مورد استفاده قرار می گیرند.
- رزین اپوکسی
این نوع رزین ها در دندان پزشکی دارای کاربرد گسترده ای هستند. از خصوصیات این ماده پلیمری این است که از نقطه نظر شیمیایی با ثبات بوده و دارای استحکام قابل توجهی است. اجزاء ساختمان این رزین ها از مونومرهایی تشکیل شده که حداقل دارای دو گروه اپوکسی فعال می باشد.
- رزین های آکریلیک
این رزین ها نیز از اتیلن مشتق می شوند و در فرمول آن ها رادیکال وینیل موجود می باشد. دو سری از این رزین ها که بیشتر در دندان پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند از اسید اکریلیک و یا اسید متاکریلیک مشتق میگردند. لازم به ذکر است که پلی اسیدهای ذکر شده به صورت استر به کار برده می شوند.
کامپوزیت ها
در ده سال اخیر به منظور بهبود خواص فیزیکی رزین ها تحقیقات زیادی انجام گرفته است. یکی از راه های تامین خواص فیزیکی مناسب افزودن پرکننده های بی اثر به رزین ها می باشد که ضریب انبساط حرارتی را کاهش می دهد. لازم به ذکر است که ماده ی حاصله یک کامپوزیت می باشد. پرکننده های مورد استفاده از الیاف شیشه، اکسید آلومینیوم، کوارتز، سیلیکات آلومینیوم و یا پودر نرم چینی تشکیل شده اند. با وجود اینکه افزودن چنین موادی بعضی از خواص رزین ها مانند مقاومت در مقابل سائیدگی را افزایش می دهد، ولی از طرف دیگر موجب کاهش استحکام ضربه ای شده و از نظر ظاهر و زیبایی نیز ایده آل نمی باشد.
مقدار پرکننده های موجود در کامپوزیت ها در حدود ۶۰ تا ۸۶ درصد و اندازه ذرات از ۱ تا ۱۵۰ میکرومتر متغیر می باشد.
کامپوزیت ها برحسب نحوه عرضه و روش کاربرد اغلب به یکی از اشکال زیر دیده می شوند:
– خمیر و کاتالیست مایع
– به صورت دو خمیر
– پودر و مایع
– به صورت یک کپسولی
– دو کپسول و یک مایع
– به صورت یک خمیر
مطالب مرتبط:
- مروری بر جنبه های خوردگی فلزات مصرفی برای ایمپلنت بدن – قسمت اول
- پیشرفت های اخیر آلیاژهای پایه تیتانیم برای کاربردهای زیست پزشکی
- بیومواد، انواع و کاربرد آن ها + هندبوک علم بیومواد
- فلزات و آلیاژهای مورد استفاده در کاربردهای پزشکی و ساخت ایمپلنت ها
- آمالگام دندانی از چه موادی تشکیل شده است؟
 |
 |
 |
 |
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.