متالوژی یا متالورژی؟! کدام یک صحیح است؟!

حدود ۱۷ سال قبل که در رشته ی مهندسی مواد پذیرفته شده بودم، یک نفر از من پرسید: کدام رشته قبول شدی؟! من گفتم: متالوژی. پاسخ داد: فیزیولوژی، رادیولوژی، متالوژی، از همین خانواده است دیگه؟! گفتم: نه رادیولوژی و فیزیولوژی مربوط به زیرگروه پزشکی است ولی متالوژی از رشته های مهندسی است و از خانواده ریخته گری و آهنگری. آشنای ما آهانی گفت و چند روزی گذشت تا اینکه کار من به ثبت نام در دانشگاه رسید. وقتی که کارت دانشجویی را دستم دادند، تا روی کارت دیدم نوشته مهندسی مواد گرایش متالورژی … خنده ای تمسخرآمیز بر لبانم نقش بست که چه اشتباه تایپی مسخره ای! متالوژی را نوشته اند متالورژی! هنوز رشته تحصیلی خودم را مهندسی متالوژی معرفی می کردم. متال به معنی فلز و لوژی به معنی شناختن. مثل رادیولوژی به معنای پرتو شناسی، فیزیولوژی به معنای اندام شناسی، ژئولوژی به معنای زمین شناسی، میکروبیولوژی به معنای میکروب شناسی، متدولوژی به معنای روش شناسی و ایدئولوژی به معنای عقیده شناسی … و هنوز از اشتباه تایپی روی کارت دانشجویی ام به سبک دانشجویی تاسف می خوردم! تا اینکه کلاس هایمان شروع شد و من به همه چیز دقیق تر نگریستم. برگه انتخاب واحد، واحدهای درسی ترم های بعدی، تابلوی اعلانات دانشکده مواد. هنوز برایم قابل درک نبود، همه جا نوشته بودند متالورژی. همه جا غلط تایپی! نمی شد همه جا غلط بنویسند! گویی متالورژی صحیح تر بود!

از سر کنجکاوی دوباره سراغ کارنامه قبولی در کنکور و همچنین دفترچه راهنمای انتخاب رشته رفتم. عجب! چرا قبلاً دقیق تر ندیده بودم، آن جا هم نوشته بودند متالورژی. من دانشجوی مهندسی مواد گرایش متالورژی بودم نه متالوژی. ولی چرا متالورژی؟ واژه ی مشابهی سراغ نداشتم. فیزیولورژی … نه اینکه اشتباه است، همه جا می نویسند فیزیولوژی. رادیولورژی … نه این هم که اشتباه است، همه جا می نویسند رادیولوژی.  معنای لوژی را می دانستم، پس اورژی به چه معنایی می توانست باشد؟! این سوالات با من بود ولی در روزمرگی های دوران دانشجویی دیگر یادم رفت تا دنبال پاسخی به این معما باشم. من در جمع دانشجویان متالورژی، به این واژه عادت کرده بودم و دیگر حتی جستجو کردن پاسخ به “چرایی متالورژی و نه متالوژی” هم از یاد من رفته بود. تا اینکه یک روز یکی از دوستان از من پرسید: ” متالوژی یا متالورژی؟! کدام یک صحیح است؟!”. من گفتم متالورژی و او پرسید: آخه چرا متالورژی؟! و باز پای رادیولوژی، فیزیولوژی و میکروبیولوژی را وسط کشید و از معنای فارسی پسوند “لوژی” یعنی شناختن گفت و تاکید کرد که متالوژی به معنای فلز شناسی باید صحیح تر باشد. من در پاسخ گفتم با این که برای خود من هم متالوژی توجیه پذیرتر است ولی متالورژی صحیح است، واژه انگلیسی آن (metallurgy) نیز بیانگر درستی متالورژی است ولی نمی دانم پسوند “اورژی” در پسِ “متال” به چه معناست و چرا از “لوژی” استفاده نشده است؟! و به او گفتم حتماً به دنبال حل این معما خواهم بود. پس از آن روزهای ابتدایی دانشجویی، دوباره جستجو را از سر گرفتم و عاقبت پاسخ را یافتم و فهمیدم که:

متالورژی به معنای فلز شناسی نیست بلکه به معنای کار با فلز است. ریشه metallurgy نیز به ترکیب دو کلمه یونانی متالون”metallon”  به معنی فلز و ارگون”ergon” به معنی کار بر می گردد. رشته “مهندسی متالورژی” نیز نه به معنای دانش و علم مواد فلزی بلکه به معنای دانش و علم کار با مواد فلزی است. در واقع مهندسان متالورژی یاد می گیرند که چگونه با فلزات کار کنند، یعنی چگونه آن ها را از سنگ های معدنی استخراج و فراوری کنند، چگونه آن ها را به شکل ها و قطعات مختلف تبدیل کنند، چگونه از ترکیب چند فلز و عنصر مختلف، آلیاژ جدیدی درست کنند، چگونه قطعات فلزی را به هم متصل کنند، چگونه از قطعات فلزی حفاظت کنند تا زودتر از بین نروند، چگونه هر فلزی را در جای مناسب خود به کار بگیرند و چگونه فلزات را از هم باز شناسند. مسلم است که پیش زمینه ی کار با فلزات، شناخت آن ها، مطالعه ی آن ها و داشتن دانش و علم در خصوص مواد فلزی و ساختار آن ها است. برای همین است که دروس پایه ی دانشجویان مهندسی متالورژی در دوره تحصیلی مقطع کارشناسی شامل واحدهای مهم درسی کریستالوگرافی یا بلورشناسی، خواص فیزیکی مواد، خواص مکانیکی مواد، شیمی فیزیک مواد و غیره است.

در کنار این توضیحات ساده، بهتر است کمی هم تخصصی تر به معرفی مهندسی متالورژی بپردازیم:

مهندسی متالورژی شاخه‌ای از علم و مهندسی مواد است که به شناخت فلزات، استخراج و فناوری‌های کار با آن ها می‌ پردازد. این علم جداسازی مواد فلزی از سنگ معدن، ذوب، تصفیه و تولید شمش آن ها، بهبود خواص فلزات، تهیه آلیاژها، فن کار بر روی فلزات مثل ریخته گری، شکل دهی، جوشکاری، عملیات حرارتی و پوشش دهی آن ها را دربر می‌گیرد. مهندسی متالورژی در برگیرنده مطالعه خواص، انتخاب، تولید و به کارگیری مواد در حوزه‏ های مختلف علوم و مهندسی است. صنعت متالورژی از دیرباز به عنوان یک صنعت مادر شناخته شده و با پیشرفت‏ های روز افزون تکنولوژی، نقش آن مهم ‏تر و جنبه ‏های کاربردی آن متنوع ‏تر می ‏شود. به خصوص با پیشرفت دانش و تکنولوژی در حوزه ی نانو مواد، مواد کامپوزیت، بیو مواد، مواد پیشرفته همچون ابر رساناها، نیمه رساناها و آلیاژهای حافظه‏ دار، نقش مهندسی متالورژی در بین علم و مهندسی بسیار پر رنگ تر می شود.

مطالب مرتبط:

• ده کتابی که یک مهندس متالورژی باید بخواند – قسمت اول
• ده کتابی که یک مهندس متالورژی باید بخواند – قسمت دوم
• ۱۴ موضوع صنعتی که یک فارغ التحصیل مهندس متالورژی برای موفقیت در بازار کار باید بلد باشد
• یک روز کاریِ کارشناس کنترل کیفی و آزمایشگاه متالورژی در شرکت ریخته گری