مهندسان، دانشجویان، صنعتگران و فروشندگان فولادها و سایر فلزات با نام استانداردی آن ها سر و کار داشته و دارند. آشنایی با سیستم نامگذاری استانداردهای آمریکایی و اروپایی در موفقیت این گروه از فعالین عرصه علم و صنعت از اهمیت زیادی برخوردار است. وب سایت عصر مواد با درک این ضرورت، در تلاش است تا محتواهایی ساده، کاربردی و قابل استفاده برای عموم علاقمندان به منظور آشنایی با سیستم نامگذاری فولادها و سایر فلزات تالیف نماید. در این نوشته، سیستم نامگذاری فلزات در استانداردهای آمریکایی ASTM تقدیم علاقمندان می شود. امید است گامی هر چند کوچک در اعتلای صنعت کشورمان برداشته باشیم.
ASTM چیست؟
ASTM یکی از مراجع معتبر تدوین استاندارد به شمار می رود که در سال ۱۸۹۸ در فیلادلفیای آمریکا با تلاش های دکتر Charles Dudley پایه گذاری شد. ASTM کوتاه شده ی عبارت American Society for Testing Materials است. Charles Dudley با مدرک دکترای شیمی در راه آهن پنسیلوانیا مشغول به کار بود. او مشخصات فنی مواد از جمله فولادهای خریداری شده برای راه آهن را مدون نموده و تامین کنندگان را ملزم نمود تا کالای خود را طبق آن مشخصات فنی تولید و تحویل دهند. افزایش هزینه های تولیدی در صورت رعایت الزامات درخواستی راه آهن، باعث بروز اختلاف بین تامین کنندگان با کارفرما شد. این اختلاف ها و دردسرهای ناشی از امتناع تولید کنندگان از رعایت الزامات راه آهن، Charles Dudley را مصمم نمود تا تلاش های خود را معطوف به ایجاد یک سازمان مرضی الطرفین برای تدوین استانداردهای تولید، تست و تحویل مواد و ایجاد توافق بین کارفرما و تولید کنندگان نماید. بر اثر این تلاش ها، کمیته هایی با حضور نمایندگان مشتریان و تولیدکنندگان برای تدوین روش های تست مواد مهندسی از جمله آهن و فولاد تشکیل و سرانجام در سال ۱۸۹۸ با گردهمایی ۷۰ نفر از اعضای انجمن بین المللی تست مواد در فیلادلفیا، بخش آمریکایی آن انجمن با نام انجمن مواد و آزمون آمریکا (American Society for Testing Materials) تاسیس شد و Charles Dudley به عنوان اولین رییس آن انتخاب گردید. اولین استاندارد این انجمن نیز در سال ۱۹۰۱ در خصوص فولادهای مورد استفاده در ریل ها منتشر شد. با گذشت بیش از ۱۲۰ سال از پایه گذاری ASTM، این انجمن در زمینه های مختلفی مثل تدوین و انتشار کتاب، مجله و استاندارد، آموزش، ارائه گواهینامه و تاییدیه و غیره فعالیت می کند. استانداردهای ASTM برای معرفی مشخصات فنی مواد، روش های آزمون و شرایط تحویل آن ها از مرزهای ایالات متحده آمریکا فراتر رفته و جهانی شده اند. این استانداردها مشخصات فنی و روش های آزمون مواد مختلفی چون محصولات آهنی و فولادی، محصولات فلزات غیر آهنی، مصالح ساختمانی، فرآورده های نفتی، روانکارها و سوخت های فسیلی، رنگ ها و پوشش ها، محصولات پایه آبی، منسوجات و مواد سلولزی، پلاستیک ها، لاستیک و رابرها، سرامیک ها، کامپوزیت ها، عایق های الکتریکی، ابزارهای پزشکی، ابزارهای اندازه گیری و غیره را شامل می شود.
استانداردهای ASTM چگونه نامگذاری شده اند؟
هر یک از استانداردهای ASTM با ترکیبی از حروف و شماره ها معرفی می شوند. هر کدام از این علائم، اطلاعاتی را درباره ی آن استاندارد در اختیار ما قرار می دهد. معنی و مفهوم این علائم با مثال شکل زیر توضیح داده شده است:
ممکن است همه این علائم در نامگذاری یک شماره از استاندارد ASTM ذکر نشده باشد. به مثال های واقعی زیر توجه کنید که در آن ها، همه یا تعدادی از این علائم استفاده شده است:
A 105/A 105M – ۱۳
(A 159 − ۸۳ (Reapproved 2015
A 325M – ۱۴
A 36/A 36M – ۹۷a ɛ۱
B 16/B 16M – ۰۰
F 746 – ۰۴ (Reapproved 2009) ɛ۱
(G 48 − ۱۱ (Reapproved 2015
هر شماره از استاندارد ASTM مثل ۵۱۶ در مثال شکل بالا دارای یک عنوان مشخص و منحصر به فرد است که مشخصه ی مهم و متمایز کننده، کاربرد و سرویس کاری یک یا گروهی از مواد، محصولات یا موضوعات (طبق جدول گروه موضوعی در شکل بالا) را مشخص می کند. این عنوان، موضوع استاندارد را به طور دقیق و بدون ابهام مشخص کرده است، به نحوی که بدون ارائه جزئیات غیر ضرروی می توان آن را از سایر استانداردها متمایز نمود. به مثال های زیر توجه نمایید:
مثال ۱: شماره های زیادی از استانداردهای ASTM به لوله ها اختصاص دارد. هر یک از این استانداردها به طور کامل از هم متمایزند و گروه خاصی از لوله ها با جنس، نحوه تولید، پوشش، کاربری و غیره را نمایندگی می کنند. به نمونه های زیر توجه کنید:
ASTM A53/A53M: Standard Specification for Pipe, Steel, Black and Hot-Dipped, Zinc-Coated, Welded and Seamless
این استاندارد مشخصات فنی لوله های فولادی جوشی و بدون درز سیاه، گالوانیزه گرم و سرد را مشخص کرده است.
ASTM A106/A106M: Standard Specification for Seamless Carbon Steel Pipe for High-Temperature Service
این استاندارد مشخصات فنی لوله های فولاد کربنی بدون درز برای کاربردهای دما بالا را مشخص کرده است.
ASTM A312/A312M: Standard Specification for Seamless, Welded, and Heavily Cold Worked Austenitic Stainless Steel Pipes
این استاندارد مشخصات فنی لوله های فولاد زنگ نزن آستنیتی جوشی، بدون درز و به شدت کار سرد شده را مشخص کرده است.
ASTM A451/A451M: Standard Specification for Centrifugally Cast Austenitic Steel Pipe for High-Temperature Service
این استاندارد مشخصات فنی لوله های فولاد زنگ نزن آستنیتی تولید شده به روش ریخته گری گریز از مرکز برای کاربردهای دما بالا را مشخص کرده است.
ASTM B161: Standard Specification for Nickel Seamless Pipe and Tube
این استاندارد مشخصات فنی لوله و تیوب های بدون درز نیکلی را مشخص کرده است.
ASTM B241: Standard Specification for Aluminum and Aluminum-Alloy Seamless Pipe and Seamless Extruded Tube
این استاندارد مشخصات فنی تیوب های اکسترود شده بدون درز و لوله های بدون درز از آلومینیوم و آلیاژهای آلومینیوم را مشخص کرده است
ASTM E213: Standard Practice for Ultrasonic Testing of Metal Pipe and Tubing
این استاندارد مشخصات فنی تست اولتراسونیک لوله و تیوب های فلزی را مشخص کرده است
مثال ۲: شماره هایی از استانداردهای ASTM به چدن های خاکستری اختصاص یافته است. به نمونه های زیر و تفاوت های آن ها در متن استاندارد توجه کنید:
ASTM A48/A48M: Standard Specification for Gray Iron Castings
این استاندارد مشخصات فنی چدن های خاکستری را مشخص کرده است
ASTM A126: Standard Specification for Gray Iron Castings for Valves, Flanges, and Pipe Fittings
این استاندارد مشخصات فنی چدن های خاکستری برای تولید شیر، فلنج و اتصالات لوله را مشخص کرده است
ASTM A278/A278M: Standard Specification for Gray Iron Castings for Pressure-Containing Parts for Temperatures Up to 650°F – 350°C
این استاندارد مشخصات فنی چدن های خاکستری را برای ریخته گری قطعات تحت فشار برای سرویس های تا دمای ۳۵۰ درجه سانتیگراد را مشخص کرده است
سیستم نامگذاری فلزات آهنی و غیر آهنی در استانداردهای ASTM
ASTM برای نامگذاری فلزات و آلیاژهای معرفی شده در استانداردها به چند طریق عمل می کند:
- سیستم نامگذاری یکسان (Unified Numbering System: UNS)
ASTM از سیستم نامگذاری یکسان (Unified Numbering System: UNS) برای نامگذاری و شناسایی فلزات و آلیاژها استفاده می کند. سیستم UNS توسط متخصصان و کارشناسان ASTM و جامعه مهندسین خودوری آمریکا (SAE) و حمایت ارتش آمریکا تدوین شده است. در این سیستم به هر آلیاژ یک نام ۶ کاراکتری متشکل از یک حرف و ۵ رقم اختصاص داده شده است و سعی بر آن بوده است تا ارقام با سایر سیستم های نامگذاری به ویژه نامگذاری انجمن آهن و فولاد آمریکا (AISI)، جامعه مهندسین خودوری آمریکا (SAE) و انجمن ملی استاندارد آمریکا (ANSI) هماهنگ و منطبق باشد. در خصوص سیستم نامگذاری UNS در مطالب دیگر توضیح داده خواهد شد. به عنوان مثال برای سیستم UNS به این نمونه ها توجه کنید:
G10450 نام فولاد کربنی AISI 1045 یا Ck 45 در سیستم UNS است.
S31600 نام فولاد زنگ نزن AISI 316 یا ۱٫۴۴۰۱ در سیستم UNS است.
F12401 نام چدن GG-25 یا A 48 Class 35 در سیستم UNS است.
C90500 نام آلیاژ ریخته ی قلع برنز (فسفر برنز) G-CuSn10 یا CC480K در سیستم UNS است.
A96061 نام آلومینیوم ۶۰۶۱ در سیستم UNS است.
- استفاده از نامگذاری سایر سیستم های نامگذاری مثل AISI ،SAE ،ANSI و ACI
به دلیل طولانی شدن این مطلب، توضیحات مربوط به این روش و روش های بعدی را در قسمت بعدی این مطلب در عصر مواد دنبال کنید.
شورای تحریریه عصر مواد بدین وسیله قدردانی و تشکر ویژه خود را از استاد پیشکسوتمان جناب آقای مهندس کامران خداپرستی از بابت راهنمایی های ایشان در نگارش این نوشته اعلام می دارد. در ضمن مقاله ی پربازدید و عالی ایشان با عنوان “نامگذاری فولادها” یکی از مراجع مورد استفاده برای تالیف این نوشته هم بوده است. در صورت علاقمندی به دریافت این نوشته ی مهندس خداپرستی، بر روی لینک زیر کلیک کنید. این نوشته در قالب pdf و در ۱۰۱ صفحه با ۸٫۷ مگابایت حجم تقدیم علاقمندان می شود.
مطالب مرتبط:
سیستم نامگذاری فولادها و سایر فلزات در استانداردهای ASTM – قسمت دوم
نامگذاری فولادها در سیستم AISI/SAE یا استانداردهای آمریکایی
UNS No. چیست؟ نامگذاری مواد طبق سیستم UNS چگونه انجام می شود؟
با سلام.
با تشکر از اطلاعات مفیدی که در اختیار قرار دادید.
میخواستم بپرسم آیا امکانش هست که مطالب شما رو در بخشی از کتاب خودم قرار بدم. ممنون
با سلام
شما لطف دارید، امیدواریم نوشته های عصر مواد برای علاقمندان و کاربران آن مطالب مفید و کارگشا باشد.
به منظور دلگرمی ما و رعایت حقوق مولف، لطفا از این نوشته با ذکر مرجع (وب سایت عصر مواد) استفاده بفرمایید. ممنون