در قسمت اول این مطلب، در مورد مفهوم تلرانس و انطباق، انواع انطباقات (آزاد، پرسی و عبوری) و سیستم های انطباقی سوراخ مبنا و محور مبنا بحث شد. ادامه مطلب را در این قسمت پی می گیریم.
رده تلرانس:
وقتی جفت شدن دو قطعه برای مقصودی معین و انطباق آن ها مد نظر باشد، تنها اطلاع از نوع انطباق کافی نیست و باید موقعیت تلرانس محور و سوراخ نسبت به یک مبنا (خط صفر) و مقدار عددی آن ها مشخص باشد. در استاندارد ایزو برای مشخص کردن این موقعیت و مقدار تلرانس از یک علامت شامل حرف و عدد به عنوان رده تلرانسی استفاده شده است (شکل زیر).
این مشخصه جایگزین سیستم های انطباقی کشورهای مختلف شده و یک علامت مشترک و همه فهمی را به عنوان رده تلرانسی برای محور و سوراخ و علامت انطباقی در مونتاژ آن دو معرفی کرده است. در واقع طبق این سیستم، سوراخ ها و محورها توسط سازنده های مختلف با موقعیت های تلرانسی معین و مورد قبول اکثر کشورها ساخته می شوند تا از مشکلات انطباق و مونتاژ پیشگیری شود.
در رده تلرانسی ایزو، مفهوم موقعیت تلرانس نشان دهنده حد پایینی انحراف از اندازه اسمی یا به عبارت دیگر کوچک ترین فاصله محدوده یا میدان تلرانس از خط صفر (خط مبنا) است. برای نشان دادن این موقعیت در مورد سوراخ ها یا اندازه های داخلی از حروف لاتین بزرگ و در مورد محورها یا اندازه های خارجی از حروف لاتین کوچک استفاده می شود. شکل زیر حرف مربوط به موقعیت تلرانس برای سوراخ و محور را مشخص کرده است.
طبق جداول شکل فوق، موارد زیر باید مورد توجه باشد:
- حرف H برای سوراخ و h برای محور به عنوان موقعیت مبنا یا خط صفر در نظر گرفته شده است. در موقعیت H، کوچک ترین اندازه سوراخ برابر با اندازه اسمی است، یعنی انحراف پایینی برابر صفر است. در موقعیت h، بزرگ ترین اندازه محور برابر با اندازه اسمی است، یعنی انحراف بالایی برابر صفر است.
- هر قدر فاصله محدوده یا میدان تلرانس از خط صفر زیادتر باشد حروف بزرگ یا کوچکی که در مورد سوراخ یا محور به کار می رود باید از حروف H یا h در الفبا بیشتر دور باشد.
- برای یک سوراخ ۱۰ موقعیت برای اندازه های بزرگ تر از اندازه اسمی (از A تا G) مشخص شده است. این موقعیت ها برای انطباق آزاد یا بازی دار است. در موقعیت G، کمترین انحراف و در موقعیت A بیشترین انحراف از خط مبنا وجود دارد. در واقع، با ثابت بودن اندازه محور، در موقعیت G کمترین لقی و در موقعیت A بیشترین لقی وجود دارد.
- به عبارت خیلی ساده، با حرکت از موقعیت G به A، سوراخ نسبت به اندازه اسمی بزرگ تر ساخته می شود. به عنوان مثال اگر اندازه اسمی سوراخ ۲۰ باشد، اندازه سوراخ در موقعیت G مثلاً ۰٫۰۶+۲۰ و در موقعیت A مثلاً ۰٫۰۹+۲۰ است.
- برای یک سوراخ ۱۷ موقعیت برای اندازه های کوچک تر از اندازه اسمی (از J تا ZC) مشخص شده است. این موقعیت ها برای انطباق های پرسی یا فشاری و عبوری است. در موقعیت J، کمترین انحراف و در موقعیت ZC بیشترین انحراف از خط مبنا وجود دارد. در واقع با ثابت بودن اندازه محور، مونتاژ در موقعیت ZC نیاز به نیروی فشاری بیشتری دارد.
- به عبارت خیلی ساده، با حرکت از موقعیت J به ZC، سوراخ نسبت به اندازه اسمی کوچک تر ساخته می شود. به عنوان مثال اگر اندازه اسمی سوراخ ۲۰ باشد، اندازه سوراخ در موقعیت J مثلاً ۰٫۰۶-۲۰ و در موقعیت ZC مثلاً ۰٫۰۹-۲۰ است.
- برای یک محور یا میله ۱۰ موقعیت برای اندازه های کوچک تر از اندازه اسمی (از a تا g) مشخص شده است. این موقعیت ها برای انطباق آزاد یا بازی دار است. در موقعیت g، کمترین انحراف و در موقعیت a بیشترین انحراف از خط مبنا وجود دارد. در واقع، در موقعیت g، لقی کمترین و در موقعیت a لقی بیشترین مقدار را دارد.
- به عبارت خیلی ساده، با حرکت از موقعیت g به a، محور نسبت به اندازه اسمی کوچک تر ساخته می شود. به عنوان مثال اگر اندازه اسمی محور ۲۰ باشد، اندازه سوراخ در موقعیت g مثلاً ۰٫۰۶-۲۰ و در موقعیت a مثلاً ۰٫۰۹-۲۰ است.
- برای یک سوراخ ۱۷ موقعیت برای اندازه های بزرگ تر از اندازه اسمی (از j تا zc) مشخص شده است. این موقعیت ها برای انطباق های پرسی یا فشاری و عبوری است. در موقعیت j، کمترین انحراف و در موقعیت zc بیشترین انحراف از خط مبنا وجود دارد. در واقع با ثابت بودن اندازه سوراخ، مونتاژ در موقعیت ZC نیاز به نیروی فشاری بیشتری دارد.
- به عبارت خیلی ساده، با حرکت از موقعیت j به zc، محور نسبت به اندازه اسمی بزرگ تر ساخته می شود. به عنوان مثال اگر اندازه اسمی محور ۲۰ باشد، اندازه سوراخ در موقعیت j مثلاً ۰٫۰۶+۲۰ و در موقعیت zc مثلاً ۰٫۰۹+۲۰ است.
برای درک بهتر این مفاهیم به شکل های زیر توجه کنید:
علاوه بر موقعیت تلرانس، مقدار آن نیز در رده تلرانسی ذکر می شود. مقدار تلرانس در استاندارد ISO، با درجه ی تلرانس استانداردی برای محدوده اندازه های اسمی مختلف تعریف شده است. این درجه های تلرانس استاندارد، به دلیل تاثیر بر دقت و کیفیت ساخت، کیفیت انطباق را هم مشخص می کند. استاندارد ISO برای نشان دادن درجه های تلرانس استاندارد یا کیفیت و ردیف تلرانس، از ترکیب عبارت IT (مخفف ISO Tolerance) به همراه یک عدد استفاده می کند. در سلسله انطباقات ایزو، ۲۰ کیفیت برای تلرانس در نظر گرفته شده است. این ۲۰ کیفیت عبارتند از:
IT01, IT0, IT1, IT2, IT3, … , IT17, IT18
هر چه عدد همراه با IT کوچک تر باشد، محدوده تلرانس کمتر و اندازه نسبی دقیق تر خواهد بود. کیفیت های IT5 تا IT11 کیفیت های متوسط برای کارهای دقیق هستند و برای انطباقات متداول در صنعت استفاده می شوند. کیفیت های IT12 تا IT18 در تلرانس های خشن و تلرانس های تولیدی بزرگ مثل ابزارآلات نورد و حدیده ها و کیفیت های IT01 تا IT4 در تلرانس کارهای خیلی دقیق مثل شابلون ها، ابزارهای اندازه گیری و اندازه های خیلی حساس استفاده می شود.
در حال حاضر در استاندارد ایزو، تا اندازه اسمی ۳۱۵۰ میلی متر، ۲۱ محدوده اندازه اسمی طبق جدول زیر معرفی شده است.
برای هر یک از این ۲۱ محدوده، ۲۰ کیفیت یا درجه تلرانس استاندارد تعریف شده است. برای هر یک از این ۲۰ کیفیت تلرانسی، مقدار محدوده تلرانس برای هر محدوده اندازه اسمی در جدول بالا مشخص شده است. برای مثال برای IT7، مقدار تلرانس اندازه اسمی ۲۰ میلی متر برابر ۲۱ میکرون است. محدوده تلرانس برای این اندازه اسمی ۲۰ هم بر اساس موقعیت تلرانس مشخص می شود. برای مثال اگر یک سوراخ با اندازه اسمی ۲۰ در موقعیت H ساخته شود، به دلیل اینکه موقعیت H بر اندازه اسمی منطبق است، کوچک ترین اندازه سوراخ همان ۲۰ و بزرگ ترین اندازه آن ۰٫۰۲۱+۲۰ خواهد بود. این حالت را به صورت ۲۰H7 نشان می دهند. همچنین اگر یک محور با اندازه اسمی ۲۰ در موقعیت h ساخته شود، به دلیل اینکه موقعیت h بر اندازه اسمی منطبق است، بزرگ ترین اندازه محور همان ۲۰ و کوچک ترین اندازه آن ۰٫۰۲۱-۲۰ خواهد بود. این حالت را به صورت۲۰h7 نشان می دهند.
برای موقعیت های انطباقی مختلف، محدوده تلرانس یا حد بالا و پایین اندازه برای سوراخ و محور در استاندارد ISO 286-2 آمده است. این استاندارد را می توانید از لینک زیر در عصر مواد دریافت کنید.
برای فهم بهتر مطالب به مثال های زیر توجه کنید:
برای انطباق ۴۰H8/f7، محدوده تلرانس محور و سوراخ به صورت زیر است:
تلرانس سوراخ:
موقعیت انطباقی H بر خط مبنا قرار می گیرد یعنی انحراف پایینی سوراخ برابر صفر است. از جدول زیر، مقدار محدوده تلرانس IT8 برای اندازه ۴۰ برابر ۳۹ میکرون است، یعنی انحراف بالایی سوراخ برابر ۰٫۰۳۹+۴۰ است. پس حد پایینی تلرانس اندازه سوراخ ۴۰ و حد بالایی تلرانس آن ۴۰٫۰۳۹ است.
تلرانس محور:
موقعیت انطباقی f از نوع آزاد است. طبق جدول زیر، مقدار محدوده تلرانس IT7 برای اندازه ۴۰ برابر ۲۵ میکرون است. حال برای مشخص کردن اندازه حد بالا و پایین به جداول معرفی شده در استاندارد ISO 286-2 مراجعه می کنیم. برش مورد نظر ما از جداول این استاندارد در ادامه مطلب نشان داده شده است. طبق این جدول، انحراف پایینی و بالایی محور از اندازه اسمی به ترتیب ۰٫۰۵۰- و ۰٫۰۲۵- است. پس مقدار حد پایینی تلرانس اندازه این محور ۳۹٫۹۵۰ و مقدار حد بالایی تلرانس آن ۳۹٫۹۷۵ است.
سایر قسمت ها:
درباره تلرانس ها و انطباقات بیشتر بدانیم – قسمت اول
فکر کنم مطالب زیر از عصر مواد هم به کارتان بیاید:
فرایندهای ماشینکاری به زبان ساده و کاربردی – تراشکاری و فرم های مختلف قطعه تراشی
فرایندهای ماشینکاری به زبان ساده و کاربردی – تراشکاری CNC
فرایندهای ماشینکاری به زبان ساده و کاربردی-فرزکاری، انواع ماشین فرز، اجزا و متعلقات آن
فرایندهای ماشینکاری به زبان ساده و کاربردی – پیچ تراشی
فرایندهای ماشینکاری به زبان ساده و کاربردی – سنگ زنی تخت
ساخت پیچ و مهره به روش حدیده کاری و قلاویزکاری دستی و ماشینی
 |
 |
 |
 |
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.