تست مایع نافذ (Liquid Penetrant Testing) که به اختصار به آن LPT یا PT می گویند، یکی از روشهای غیرمخرب برای شناسایی عیوب قطعات در زمان تولید و یا سرویسدهی میباشد. این تست غیرمخرب برای تمامی قطعات آهنی و غیر آهنی کاربرد داشته و از قدیمیترین و سادهترین روشهایی است که برای شناسایی انواع ترکها، شکافها و سایر عیوب سطحی در قطعاتی با هر شکل و اندازه استفاده میشود. این روش بر جاذبه مویینگی و نفوذ یک مایع رنگی یا ماده فلورسنت به درون ناپیوستگی سطحی استوار است. باید توجه داشت که این روش فقط برای مشخص کردن عیوب سطحی قطعات بهکار میرود.
یک ماده نافذ مناسب که میتواند عملکرد خوبی در شناسایی نواقص داشته باشد، باید دارای ویژگیهای فیزیکی زیر باشد:
- کشش سطحی بالا
- خاصیت ترکنندگی بالا
- ویسکوزیته کم
- خاصیت مویینگی بالا
- شفافیت رنگ
- حلکنندگی بالا
تست PT روی قسمت های ماشینکاری شده قطعه از جنس فولاد زنگ نزن مارتنزیتی
بازرسی با استفاده از مایع نافذ در پنج مرحله به ترتیب زیر انجام میگیرد:
- تمیزکاری و آماده سازی سطح
نخستین مرحله بازرسی میباشد که برای حذف آلودگیهای موجود که ممکن است اثرات مایع نافذ را تحت تأثیر قرار دهند، انجام میگیرد. این آلودگیها از طرفی به عنوان سدی در مقابل نفوذ مایع عمل کرده و مانع از آشکارسازی عیوب سطحی میشوند و از طرفی دیگر ممکن است با مایع نافذ واکنش داده و منجر به تغییراتی در آن شوند. با توجه به کیفیت سطح، تمیزکاری بهصورت مکانیکی و شیمیایی انجام میگیرد. برشزدن، سنگزدن، فرچهزدن و سند بلاست از جمله روشهای مکانیکی تمیزکاری سطوح هستند. روش شیمیایی نیز عموماً به دو مرحله چربیزدایی و اکسیدزدایی تقسیم میشود. استفاده از آب وصابون، امواج التراسونیک و محلولهای چربی گیر همچون سدیم هیدروکسید، در مرحله چربیزدایی رایج است. برای حذف زنگ و اکسیدهای سطحی نیز از محلولهای اسیدی استفاده میشود.
- اعمال مایع نافذ
برای اعمال مایع نافذ قطعات کوچک را معمولاً در مایع غوطهور میکنند تا از نفوذ عوامل آشکارساز به داخل حفرات موجود مطمئن شوند. برای قطعات بزرگتر علاوه بر روش غوطهوری میتوان از روشهای اسپری، اعمال با قلم مو، باردارسازی و روش الکترواستاتیکی استفاده کرد. مواد مورد استفاده در این روش ممکن است مرئی و یا فلورسنت باشند که زیر نور ماورا بنفش آشکار میشوند.
پس از اعمال مواد نافذ روی نمونه، این مواد باید مدت زمانی معین روی نمونه باقی بمانند که به آن زمان اسکان گفته میشود. این زمان بر اساس عواملی چون جنس نمونه، حساسیت و نوع نقص متفاوت میباشد. زمان اسکان براساس جداول ثبت شده استاندارد یا کارخانه سازنده مواد نافذ صادر میشود. جهت بررسی خوردگی و عیوب ریز به ویژه حفرهها به زمان بیشتری نیاز میباشد. زمان اسکان ممکن است از ۵ دقیقه الی چند ساعت و بستگی به متغیرهای فوق متفاوت باشد.
- برداشتن مایع نافذ اضافی روی سطح
پس از نفوذ کامل مایع به درون عیوب باید مایعات اضافی روی سطح را برداشت. گروهی از مواد نافذ قابل شستشو با آب هستند ولی گروهی دیگر از آن ها را باید با بهکارگیری حلالهای خاص پاک نمود. باید توجه داشت که شستشوی زیاد باعث خروج مایع نافذ از شکافها میشود و آزمایش را دچار نقص میکند. پس از شستشو باید با یک دستمال خشک سطح را کاملاً خشک کرد.
- اسپری مواد آشکارساز
پس از تمیزکاری مواد نافذ از روی سطح نمونه و خشک کردن آن باید از آشکارساز استفاده شود. نقش آشکارساز بیرونکشیدن مواد نافذ حبس شده در نقص به سطح نمونه و پخش آن روی سطح میباشد. آشکارساز به خاطر داشتن رنگ سفید میتواند زمینه خوبی برای نشان دادن نقص رنگی حاصل از مواد نافذ باشد. لذا باعث افزایش دید و وضوح می گردد.
- بازرسی
پس از اثر گذاری آشکارساز، محل عیوب بررسی میشود. اثر عیوب حفرهای و تخلخل به شکل کروی بوده و ترکها بهصورت خطوط منقطع یا سراسری ظاهر میشوند.
حساسیت زیاد به عیوب ریز سطحی، هزینه کم، قابلیت انجام در محل، توانایی انجام بر سطوح با هندسه پیچیده و انجام آزمون بر روی انواع مواد فلزی و غیرفلزی از مزیتهای بازرسی با استفاده از مایع نافذ میباشند.
روش انجام آزمون PT بر روی قطعات ریخته فولادی و معیارهای پذیرش یا عدم پذیرش قطعه بر اساس نشانه های ظاهر شده پس از انجام این آزمون در استاندارد ISO 4987 بیان شده است. ایزو (سازمان بین المللی استاندارد) مجموعهای جهانی از نهادهای استاندارد ملی (ارگان های عضو ISO) است. کار تهیه استانداردهای بین المللی معمولاً از طریق کمیتههای فنی ایزو انجام میشود. سازمانهای بین المللی، دولتی و غیردولتی در ارتباط با ISO برای تعیین وضعیت استانداردهای مربوط به حوزه خود با این موسسه همکاری میکنند. استاندارد ISO 4987 تحت عنوان “ریختهگری فولاد- بازرسی مایع نافذ” در سال ۱۹۹۲ برای اولین بار تدوین شده و به چاپ رسید. در قسمت پیوست این نوشته، نسخه ۲۰۱۰ این استاندارد تقدیم علاقمندان می شود.
در استاندارد ISO 4987 ضمن معرفی منابع پایه این استاندارد به موضوعات زیر نیز اشاره شده است:
- روش انجام آزمون
- معیارهای پذیرش
- طبقه بندی نشانهها و تحلیل نتایج
- ارزیابی مجدد
- روشهای تمیزکردن سطوح بعد از آزمون
- مدارک مربوط به بازرسی
همچنین مطالبی در مورد نحوه آمادهسازی سطح، بررسی نشانگرهای تحلیل نتایج و نمونه فرمهای نتایج بازرسی در پیوست این استاندارد ارائه شده است.
علاقمندان و کاربران محترم وب سایت عصر مواد می توانند این استاندارد را به صورت رایگان از لینک زیر در عصر مواد دریافت نمایند:
ISO 4987:2010 – Steel castings — Liquid penetrant inspection
فرمت: PDF
تعداد صفحه: ۴۰
زبان: انگلیسی
حجم: ۱٫۷ مگابایت
لینک دانلود:
مطالب مرتبط:
- تست PT یا آزمایش مایعات نافذ
- تست PT + ویدیو
- بازرسی جوش با تست غیر مخرب PT یا مایعات نافذ + ویدیو
- بازرسی به روش اولتراسونیک یا تست UT + ویدیو
- تست التراسونیک یا UT + ویدیو
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.